Gryfita i Odrowążowie. Fundatorzy i mecenasi.

Wycieczka Miechów-Wysocice-Imbramowice  zorganizowana przez krakowski Klub Inteligencji Katolickiej odbyła się 12 maja 2012r. Obejmowała miejsca oraz zabytki sakralne związane z działalnością słynnych małopolskich fundatorów i mecenasów. Fotografie z objazdu.

MIECHÓW. Kościół p.w. Grobu Chrystusa i Św. Jakuba Młodszego – fundacja Jaksy Gryfity z Miechowa z XII wieku.

Zakon bożogrobców ( oficjalna nazwa: Canonici Regulares Custodes Sanctissimi Sepulchri Hierosolymitani - Kanonicy Regularni Stróże Świętego Grobu Jerozolimskiego; w Polsce zwani także miechowitami) powstał w czasie wypraw krzyżowych z wyraźnie określonymi zadaniami, jakimi były ochrona Grobu Pańskiego w Jerozolimie i sprawowanie opieki nad przybywającymi doń pielgrzymami.

W 1163r. z wyprawy do Ziemi Świętej powrócił do Miechowa rycerz Jaksa Gryfita. Towarzyszyła mu grupa zakonników - stróżów Grobu Bożego z Jerozolimy. W Miechowie powstał pierwszy konwent, a ok.  1170 roku poświęcono kościół p.w.  Grobu Bożego. Organizatorem i pierwszym prepozytem klasztoru został brat Marcin zw. Gallus (Francuz). Jak podaje prof. Henryk Gapski  „każdy dobrodziej miechowskich bożogrobców był jednocześnie przyjmowany do bractwa Grobu Świętego i otrzymywał prawo noszenia wyszytego na swym odzieniu godła zakonu w postaci podwójnego czerwonego krzyża, co wiązało się z bardzo pożądanym mianem krzyżowca.”

Mury późniejszego wzniesionego na przełomie XIV i XVw.  kościoła, ukryły pochodzące z 1. połowy XIIIw. starsze romańskie fragmenty. Przebudowa gotyckiego zespołu kościelno-klasztornego w duchu renesansowym, rozpoczęła się staraniem prepozyta Tomasza z Olkusza po pożarze w 1506 r. i trwała do roku 1534 r. W 2. poł. XVIII w. dokonano przebudowy świątyni w stylu późnego baroku.

Świątynia miechowska to trójnawowa bazylika z wydłużonym prezbiterium oraz kaplicami zamykającymi nawy boczne. Wnętrze zdobi rokokowa ornamentalna i figuralna dekoracja sztukatorska wykonana w XVIII stuleciu przez rzeźbiarza Wojciecha Rojowskiego. 

Po wspomnianym pożarze w 1506r. proboszcz Tomasz Bylica z Olkusza odnowił także zniszczone gotyckie krużganki, a w wirydarzu polecił wybudować kaplicę Świętego Grobu (1525r.), której centralnym elementem jest właściwy grób Chrystusa. W zachodnią ścianę kaplicy wmurowano przywieziony z Jerozolimy kamień z Grobu Pańskiego.

Gdy muzułmanie w średniowieczu zabronili pielgrzymom odwiedzania Jerozolimy, Miechów stał się celem pielgrzymek wiernych z całej Europy. Grób miechowski, podobnie jak grób jerozolimski posiadał przywilej odpustu zupełnego.

W 2008 roku wytyczona została trasa turystyczna Małopolski Szlak Bożogrobców, prezentująca historię i rolę zakonu w dziejach Kościoła i kultury polskiej.

Kaplica Grobu Bożego w bazylice miechowskiej

WYSOCICE. Romański kościół parafialny p.w. Św. Mikołaja – fundacja Odrowążów z przełomu XII i XIII wieku. Pierwotnie grodowy, ulokowany we wsi stanowiącej jedną z siedzib możnego śląsko-małopolskiego rodu.

Budowla wzniesiona prawie w całości ze starannie obrobionych ciosów wapiennych, z zachowanymi cennymi  detalami architektonicznymi i zdobniczymi: portalem usytuowanym w południowej ścianie nawy, zdobnym płaskorzeźbionym tympanonem oraz dwudzielnymi okienkami w najwyższej kondygnacji niedostępnej z zewnątrz wieży.

Tympanon ujęty w trójliść zawiera pośrodku relief tronującego Chrystusa, opierającego stopy na fantastycznych bestiach. Po prawej stronie klęczy męska postać z kielichem (Św. Norbert?) i druga figurka bez atrybutów (fundator lub święty?). Po drugiej stronie – przedstawiono scenę Bożego Narodzenia.

Znakomitym, jednym z najcenniejszych zabytków rzeźby romańskiej w Polsce południowej jest statua Matki Bożej, umieszczona na zewnętrznej wschodniej ścianie prezbiterium ponad apsydą. Madonna podtrzymuje umieszczone na lewym kolanie Dzieciątko podając Mu jednocześnie drugą ręką jabłko. Zabytek wysocicki jest w Polsce niemal odosobniony; drugi pokrewny pochodzi z kościoła w Goźlicach w Sandomierskiem. Źródeł inspiracji dzieła wg wielu badaczy należy szukać na zachodzie Europy.

W przyziemiu wieży kościoła mieści się cela (pierwotnie otwarta do wnętrza), na piętrze zaś empora (służąca niegdyś feudałowi) dostępna schodkami pomieszczonymi w grubości muru.

Kościół w Wysocicach

IMBRAMOWICE. Kościół p.w. ŚŚ Piotra i Pawła i klasztor norbertanek - fundacja biskupa Iwona Odrowąża z lat 1223-1226. Najstarsza zabudowa niezachowana. Po pożarze w 1710r. wzniesiono nowy kościół i klasztor (1711 – 1721); fundatorami i mecenasami byli: biskup Kazimierz Łubieński, ksieni Zofia Grotówna i prowizor ks. Dominik Lochman.

Prace architektoniczne wykonał Kasper Bażanka, przy wyposażeniu wnętrz pracowali: malarz Wilelm (Wilhelm) Włoch z córką  i rzeźbiarz Antoni Frączkiewicz.

Późnobarokowe malowidła ścienne we wnętrzu świątyni (ukończone ok. 1725r.) są autorstwa Wilelma (Wilhelma) Włocha i jego córki.  Przedstawiają sceny Adoracji Chrystusa i NMP oraz Św. Norberta, sceny z historii zakonów norbertańskich i inne. Polichromia ponad chórem zakonnym wyobraża pełen dramatyzmu i ekspresji moment rzezi norbertanek w Witowie w czasie najazdu plemion tataro-mongolskich w 1241r.

Klasztor to piętrowy gmach, z zabudowaniami przyległymi od południa do kościoła, zgrupowanymi wokół wirydarza i dziedzińca gospodarczego. W klasztorze wiele obrazów, w tym słynna „Madonna w girlandzie” sygnowana przez Jana Brueghla Starszego.

W skład zespołu klasztornego wchodzi oficyna i spichlerz, dom kapelana oraz brama wjazdowa z posągami Matki Boskiej, ŚŚ Norberta i Augustyna (wykonał nieznany z imienia architekt Rożowski z Miechowa).

Przed wjazdem na teren kościoła i klasztoru stoi figura Św. Jana Nepomucena z 1780r.

Kościół w Imbramowicach. Polichromia Wilelma Włocha

Bibliografia:

1.      Barczyński W., Małopolski Szlak Bożogrobców, Miechów 2008

2.      Kornecki M., Natura i Kultura w krajobrazie Jury. Sztuka sakralna, t. I, Kraków 1993